Mε πολύ μεγάλη χαρά φιλοξενούμε το άρθρο της φαρμακοποιού κυρίας Αγγελικής Βελακούλη για την πολυφαρμακία, ένα πρόβλημα ιδιαίτερα σοβαρό στις μέρες μας. Η ίδια, πέρα από άριστη επαγγελματίας στο χώρο της, παραμένει και μια πολύ καλή αθλήτρια με ιδιαίτερο ήθος, συνέπεια και ποιότητα, στοιχεία που την κάνουν να ξεχωρίζει!
ΠΟΛΥΦΑΡΜΑΚΙΑ, η σύγχρονη επιδημία
Με
τον όρο πολυφαρμακία εννοείται η συγχορήγηση πολλαπλών φαρμάκων καθώς
και η αλόγιστη λήψη μεγάλων ποσοτήτων συγκεκριμένων φαρμάκων.
Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) η πολυφαρμακία αποτελεί μείζονα κίνδυνο αφού όσον αφορά τους ηλικιωμένους άνω τον 65 ετών ειναι η επιδημία του αιώνα. Περισσότερα φαρμάκα απ'όσα αντέχει ο οργανισμός φαίνεται να λαμβάνουν ορισμένοι με κίνδυνο να επιβαρύνεται η λειτουργία ζωτικών οργάνων του σώματος. Στα άτομα τρίτης ηλικίας ,που συχνά παίρνουν συνδυασμούς φαρμάκων ,καθώς υποφέρουν απο περισσότερες απο μία παθήσεις, πρόβλημα δημιουργεί και η αλληλεπίδραση των δραστικών ουσιών στον οργανισμό τους με κίνδυνο την απορρύθμιση μιας ασθένειας ή την αύξηση της τοξικής δράσης μιας ουσίας στα νεφρά ή στο ήπαρ, με αποτέλεσμα την εμφάνιση παρενεργειών οι οποίες είναι πολύ χειρότερες απο τις νόσους που προσπαθούν να γιατρέψουν. Προκαλείται, παράλληλα, αύξηση των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων (ADRs), γεγονός υψίστης σημασίας αν σκεφτεί κανείς οτι οι ADRs προκαλούν βλάβες ή θανάτους σε 20% των νοσοκομειακών ασθενών ετησίως και γενικότερα οι ADRs αποτελούν την 5η αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Η προσφυγή σε γιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων, που γίνεται σχεδόν πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του ασθενούς, αποτελεί έναν καθοριστικό παράγοντα για την αυξημένη συνταγογράφηση μεγάλου αριθμού και ποικιλίας φαρμάκων. Εδώ είναι ιδιαίτερα εμφανής η έλλειψη οικογενειακού ιατρού, που σε άλλες χώρες παίζει τον συντονιστή για την παραπομπή των ασθενών σε ιατρούς ειδικοτήτων αλλα και την αξιολογική, ορθολογική και ακίνδυνη χρήση διαφόρων φαρμάκων. Στην χώρα μας σημαντικό ρόλο στο σημείο αυτό παίζει ο φαρκακοποιός ο οποίος είναι σε θέση να «παρακολουθεί» την αγωγή του πελάτη-ασθενή του και να τον ενημερώνει για την σωστή λήψη των φαρμάκων προλαμβάνοντας έτσι πιθανές παρενέργειες.
Επιπλέον, πολύ συχνά ο καθορισμός της φαρμακευτικής αγωγής γίνεται απο γιατρούς ειδικοτήτων χωρίς πλήρη γνώση και συνεκτίμηση των όποιων άλλων προβλημάτων υγείας του ασθενούς και της ακολουθούμενης απ'αυτόν λοιπής φαρμακευτικής αγωγής, με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των προτεινόμενων προς κατανάλωση φαρμάκων σε κάθε ασθενή.
Κύρια αιτία του κακού, σύμφωνα με μελέτη, η αδυναμία των νοσοκομείων να χρησιμοποιήσουν υπολογιστές για τη χορήγηση και διανομή των πολύ δραστικών φαρμάκων. Σε μια εποχή που κυριαρχείται από υπολογιστές, μόνο το 6% των αμερικανικών νοσοκομείων χρησιμοποιούν συστήματα καταγραφής φαρμάκων με υπολογιστές, τα οποία εξασφαλίζουν ότι οι ασθενείς παίρνουν το σωστό φάρμακο στην ενδεδειγμένη δόση. Πολλά θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν δίνονταν λεπτομερείς πληροφορίες στους ασθενείς για τα φάρμακα που παίρνουν, αλλά και αν κατά ένα τρόπο υποχρεώνονταν οι ασθενείς να διατηρούν πλήρεις λίστες των φαρμάκων που παίρνουν για να μπορούν να ενημερώνουν τους επαγγελματίες, τους οποίους συμβουλεύονται. Ακόμη πιο σημαντική θα ήταν η ανάπτυξη ενός ασφαλούς, εχέμυθου συστήματος ηλεκτρονικής καταγραφής όλων των φαρμάκων που έχει πάρει ή παίρνει κάθε ασθενής.
Το φαινόμενο της πολυφαρμακίας είναι ιδιαίτερα έντονο σε ορισμένες ομάδες φαρμάκων όπως είναι για παράδειγμα τα αντιβιοτικά. Εδώ πολύ συχνά γίνεται χρήση σε περιστατικά που δεν έχουν δράση όπως στις τόσες συχνές ιογενείς λοιμώξεις. Εξίσου βλαβερή είναι και η ελλιπής χορήγηση τους καθώς πολλοί άνθρωποι διακόπτουν την αγωγή μόλις αισθανθούν καλύτερα. Οι ειδικοί, ωστόσο, επισημαίνουν πως αν δεν πάρουμε την σωστή δόση, γινόμαστε εν μέρει καλά και δεν μπορούμε να θεραπευτούμε με το ίδιο φάρμακο την επόμενη φορά που θα αρρωστήσουμε. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φαρμάκα (ΜΣΑΦ) είναι μια ακόμη κατηγορία φαρμακευτικών ουσιών που γίνεται αλλόγιστη χρήση μιας και χορηγούνται για πολλαπλές μυοσκελετικές παθήσεις και αρθροπάθειες ή και ως ισχυρά αναλγητικά του πόνου. Εδώ πρέπει να αναφερθεί οτι υπάρχει πληθώρα τέτοιων σκευασμάτων απο διαφορετικές εταιρίες με αποτέλεσμα οι ασθενείς να λαμβάνουν δύο ή και περισσότερα ΜΣΑΦ για διαφορετικές ενδείξεις χωρίς να γνωρίζουν ότι πρόκειται για το ίδιο ακριβώς φάρμακο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής κινδυνεύει λόγω υπερδοσολογίας.
Στα πλαίσια της παγκόσμιας εκστρατείας για τον περιορισμό του φαινομένου της πολυφαρμακίας, οι ειδικοί του Ευρωπαικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΕΑ) πρότεινε την απόσυρση απο την αγορά μεγάλων συσκευασιών ( άνω των 30 δόσεων) σκευασμάτων των οποίων η κατάχρηση προκαλεί παρενέργειες. Τα ΜΣΑΦ ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία φαρμάκων.
Παρά το γεγονός ότι σπάνια εφαρμόζεται, αρκετά σκευάσματα επιβάλλεται να λαμβάνονται με γεμάτο ή άδειο στομάχι, ενώ υπάρχουν και σαφείς περιορισμοί για τα τρόφιμα και τα υγρά (ποτά,ροφήματα) με τα οποία επιτρέπεται να συνδυαστούν. Για παράδειγμα, τα ΜΣΑΦ δεν πρέπει να λαμβάνονται μαζί με καφέ γιατί η καφεΐνη αυξάνει την τοξική τους δράση στο στομάχι, με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος γαστρορραγίας.
Η σωστή χρήση απο ασθενείς είναι μία σοβαρή υπόθεση και η ευθύνη της ενημέρωσης τους για το θέμα αυτό βαραίνει τόσο τον γιατρό όσο και τον φαρμακοποιό τους, χωρίς να ξεχνάμε την ευθύνη που φέρουμε όλοι μας όσον αφορά την άγνοια που επικρατεί για την σύνθεση, τη χρήση, τις ιδιότητες και τις αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων. Φαίνεται λοιπόν οτι η πολυφαρμακία είναι μια πραγματικότητα που επηρεάζει πολλαπλά το κοινωνικό σύνολο και ο περιορισμός της θα οδηγήσει στην προστασία της υγείας των πολιτών που αποτελεί πρώτιστο αγαθό.
Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) η πολυφαρμακία αποτελεί μείζονα κίνδυνο αφού όσον αφορά τους ηλικιωμένους άνω τον 65 ετών ειναι η επιδημία του αιώνα. Περισσότερα φαρμάκα απ'όσα αντέχει ο οργανισμός φαίνεται να λαμβάνουν ορισμένοι με κίνδυνο να επιβαρύνεται η λειτουργία ζωτικών οργάνων του σώματος. Στα άτομα τρίτης ηλικίας ,που συχνά παίρνουν συνδυασμούς φαρμάκων ,καθώς υποφέρουν απο περισσότερες απο μία παθήσεις, πρόβλημα δημιουργεί και η αλληλεπίδραση των δραστικών ουσιών στον οργανισμό τους με κίνδυνο την απορρύθμιση μιας ασθένειας ή την αύξηση της τοξικής δράσης μιας ουσίας στα νεφρά ή στο ήπαρ, με αποτέλεσμα την εμφάνιση παρενεργειών οι οποίες είναι πολύ χειρότερες απο τις νόσους που προσπαθούν να γιατρέψουν. Προκαλείται, παράλληλα, αύξηση των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων (ADRs), γεγονός υψίστης σημασίας αν σκεφτεί κανείς οτι οι ADRs προκαλούν βλάβες ή θανάτους σε 20% των νοσοκομειακών ασθενών ετησίως και γενικότερα οι ADRs αποτελούν την 5η αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Η προσφυγή σε γιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων, που γίνεται σχεδόν πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του ασθενούς, αποτελεί έναν καθοριστικό παράγοντα για την αυξημένη συνταγογράφηση μεγάλου αριθμού και ποικιλίας φαρμάκων. Εδώ είναι ιδιαίτερα εμφανής η έλλειψη οικογενειακού ιατρού, που σε άλλες χώρες παίζει τον συντονιστή για την παραπομπή των ασθενών σε ιατρούς ειδικοτήτων αλλα και την αξιολογική, ορθολογική και ακίνδυνη χρήση διαφόρων φαρμάκων. Στην χώρα μας σημαντικό ρόλο στο σημείο αυτό παίζει ο φαρκακοποιός ο οποίος είναι σε θέση να «παρακολουθεί» την αγωγή του πελάτη-ασθενή του και να τον ενημερώνει για την σωστή λήψη των φαρμάκων προλαμβάνοντας έτσι πιθανές παρενέργειες.
Επιπλέον, πολύ συχνά ο καθορισμός της φαρμακευτικής αγωγής γίνεται απο γιατρούς ειδικοτήτων χωρίς πλήρη γνώση και συνεκτίμηση των όποιων άλλων προβλημάτων υγείας του ασθενούς και της ακολουθούμενης απ'αυτόν λοιπής φαρμακευτικής αγωγής, με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των προτεινόμενων προς κατανάλωση φαρμάκων σε κάθε ασθενή.
Κύρια αιτία του κακού, σύμφωνα με μελέτη, η αδυναμία των νοσοκομείων να χρησιμοποιήσουν υπολογιστές για τη χορήγηση και διανομή των πολύ δραστικών φαρμάκων. Σε μια εποχή που κυριαρχείται από υπολογιστές, μόνο το 6% των αμερικανικών νοσοκομείων χρησιμοποιούν συστήματα καταγραφής φαρμάκων με υπολογιστές, τα οποία εξασφαλίζουν ότι οι ασθενείς παίρνουν το σωστό φάρμακο στην ενδεδειγμένη δόση. Πολλά θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν δίνονταν λεπτομερείς πληροφορίες στους ασθενείς για τα φάρμακα που παίρνουν, αλλά και αν κατά ένα τρόπο υποχρεώνονταν οι ασθενείς να διατηρούν πλήρεις λίστες των φαρμάκων που παίρνουν για να μπορούν να ενημερώνουν τους επαγγελματίες, τους οποίους συμβουλεύονται. Ακόμη πιο σημαντική θα ήταν η ανάπτυξη ενός ασφαλούς, εχέμυθου συστήματος ηλεκτρονικής καταγραφής όλων των φαρμάκων που έχει πάρει ή παίρνει κάθε ασθενής.
Το φαινόμενο της πολυφαρμακίας είναι ιδιαίτερα έντονο σε ορισμένες ομάδες φαρμάκων όπως είναι για παράδειγμα τα αντιβιοτικά. Εδώ πολύ συχνά γίνεται χρήση σε περιστατικά που δεν έχουν δράση όπως στις τόσες συχνές ιογενείς λοιμώξεις. Εξίσου βλαβερή είναι και η ελλιπής χορήγηση τους καθώς πολλοί άνθρωποι διακόπτουν την αγωγή μόλις αισθανθούν καλύτερα. Οι ειδικοί, ωστόσο, επισημαίνουν πως αν δεν πάρουμε την σωστή δόση, γινόμαστε εν μέρει καλά και δεν μπορούμε να θεραπευτούμε με το ίδιο φάρμακο την επόμενη φορά που θα αρρωστήσουμε. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φαρμάκα (ΜΣΑΦ) είναι μια ακόμη κατηγορία φαρμακευτικών ουσιών που γίνεται αλλόγιστη χρήση μιας και χορηγούνται για πολλαπλές μυοσκελετικές παθήσεις και αρθροπάθειες ή και ως ισχυρά αναλγητικά του πόνου. Εδώ πρέπει να αναφερθεί οτι υπάρχει πληθώρα τέτοιων σκευασμάτων απο διαφορετικές εταιρίες με αποτέλεσμα οι ασθενείς να λαμβάνουν δύο ή και περισσότερα ΜΣΑΦ για διαφορετικές ενδείξεις χωρίς να γνωρίζουν ότι πρόκειται για το ίδιο ακριβώς φάρμακο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής κινδυνεύει λόγω υπερδοσολογίας.
Στα πλαίσια της παγκόσμιας εκστρατείας για τον περιορισμό του φαινομένου της πολυφαρμακίας, οι ειδικοί του Ευρωπαικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΕΑ) πρότεινε την απόσυρση απο την αγορά μεγάλων συσκευασιών ( άνω των 30 δόσεων) σκευασμάτων των οποίων η κατάχρηση προκαλεί παρενέργειες. Τα ΜΣΑΦ ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία φαρμάκων.
Παρά το γεγονός ότι σπάνια εφαρμόζεται, αρκετά σκευάσματα επιβάλλεται να λαμβάνονται με γεμάτο ή άδειο στομάχι, ενώ υπάρχουν και σαφείς περιορισμοί για τα τρόφιμα και τα υγρά (ποτά,ροφήματα) με τα οποία επιτρέπεται να συνδυαστούν. Για παράδειγμα, τα ΜΣΑΦ δεν πρέπει να λαμβάνονται μαζί με καφέ γιατί η καφεΐνη αυξάνει την τοξική τους δράση στο στομάχι, με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος γαστρορραγίας.
Η σωστή χρήση απο ασθενείς είναι μία σοβαρή υπόθεση και η ευθύνη της ενημέρωσης τους για το θέμα αυτό βαραίνει τόσο τον γιατρό όσο και τον φαρμακοποιό τους, χωρίς να ξεχνάμε την ευθύνη που φέρουμε όλοι μας όσον αφορά την άγνοια που επικρατεί για την σύνθεση, τη χρήση, τις ιδιότητες και τις αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων. Φαίνεται λοιπόν οτι η πολυφαρμακία είναι μια πραγματικότητα που επηρεάζει πολλαπλά το κοινωνικό σύνολο και ο περιορισμός της θα οδηγήσει στην προστασία της υγείας των πολιτών που αποτελεί πρώτιστο αγαθό.
Φαρμακοποιός
